Yeni bir Sputnik krizi mi yaşanıyor? Çin’in atılımı Amerikalıları endişelendiriyor

Sovyetler Birliği, 4 Ekim 1957’de Dünya’nın birinci yapay uydusu olan Sputnik 1‘i alçak Dünya yörüngesine fırlattı. İnsanlığın uzay seyahatinde değerli bir kilometre taşı olan Sputnik, Batıda ise büyük bir krize sebep oldu. Zira başta Amerikalılar olmak üzere kimse Sovyetlerin bu türlü bir atılım yapmasını beklemiyordu. Sputnik ABD’yi hazırlıksız yakalamıştı.

ABD’nin rakiplerine karşı teknolojik üstünlüğünü yitirdiğini fark etmesi, NASA’nın doğuşunu ve Soğuk Savaş’a paralel olarak ilerleyen Uzay Yarışı’nı tetikleyecekti… Sonraki yıllarda “Sputnik noktası” olarak anılacak olan bu kırılma noktası, neredeyse 70 yıl sonra tekrar gündemde. Zira son devirde Çin cephesinde yaşanan gelişmeler, ABD’ye bir kere daha teknolojik üstünlüğünü sorgulatıyor.

DeepSeek, Günümüzün Sputnik’i Olabilir

Kısa mühlet öncesine kadar ABD eserlerini kopyalayıp ucuz taklitlerini yapan bir ülke olarak anılan Çin, son devirde ise bundan çok daha fazlası hâline gelmiş durumda. Çin’in elektrikli araçlardan uzay mekiklerine, kuantum bilgisayarlardan savaş uçaklarına çabucak hemen her bahiste ABD ile emsal düzeylerde işler ortaya koyması aslında bir müddettir dikkat çekiyordu. Lakin global sahnede yaşanan bu değişimin tam manasıyla idrak edilmesi DeepSeek ile oldu.

ChatGPT ile başlayan yapay zeka patlaması, birinci aylarında büsbütün ABD’li şirketlerin hakimiyeti altındaydı. OpenAI, Google, Microsoft, Meta üzere şirketler bu mevzuda kıyasıya bir rekabete girerken, bu rekabetin Silikon Vadisi şirketleri ortasında geçeceği düşünülüyordu. Ancak o denli olmadı. Çin merkezli küçük bir şirket olan DeepSeek, Batılı rakiplerinden çok daha kısıtlı imkânlara sahip olmasına karşın onların en güçlü yapay zeka programlarına denk, hatta kimi bahislerde daha üstün bir yapay zeka geliştirdi. Üstelik bunu büsbütün fiyatsız ve açık kaynak kodlu bir formda dünyaya sundu. DeepSeek yayınlandıktan sonraki birinci günlerde ortaya çıkan tablo, 1957 sonbaharındakine epey benzeriydi.

Yapay zeka ile irtibatlı eser ve hizmetlerde fiyatlandırmayı belirleme ayrıcalığına sahip olacaklarına inanan Amerikalı teknoloji şirketleri, Çin kendilerine denk yapay zekalar sunarken bunu yapamayacaklarını fark ederken, bu farkındalık ABD’de yeni bir finansal kriz korkusuna sebep oldu. Hakikaten bu hafta ABD borsasında trilyonlarca dolar bir anda havaya karıştı.

Amerikalı Politik Stratejist Steve Bannon: Yeni Bir Sputnik Noktasına Erişmiş Olabiliriz

DeepSeek ile düzgünden uyguna ayyuka çıkmaya başlayan bu teknolojik denklik, teknoloji dünyasının çok ötesine uzanan tesirlere sahip. Hakikaten artık siyasi arenada da esas gündem hususlarından birine dönüşmüş durumda. Donald Trump‘ın birinci başkanlık seçimini kazanmasında kilit bir rol oynayan politik stratejist ve yatırım bankancısı Steve Bannon, geçtiğimiz günlerde katıldığı bir podcast’te direkt DeepSeek’e gönderme yaparak, dünyanın yeni bir Sputnik noktasına erişmiş olabileceğini söyledi. Son günlerde Bannon üzere öteki isimler de Sputnik noktasına sık sık atıfta bulunmaya başladı.

Tüm bunlar olurken Çin’in Amerikan elçiliği bir açıklama yaparak ister bir ticaret savaşı olsun, ister farklı çeşit bir savaş olsun, her alanda ABD ile çarpışmaya hazır olduklarını belirtti. Çin’in artık çok daha cüretkâr açıklamalar yapabiliyor olması, yeni bir Sputnik noktasına erişilmiş olmasının bir sonucu olarak okundu.

Kuantum Bilgisayarlardan Savaş Uçaklarına Her Alanda Denklik Kuruluyor

ABD’nin endişelenmeye başlıyor olmasının tek sebebi DeepSeek ve Manus AI üzere yapay zeka programları değil elbette. Baktığımız vakit yalnızca yapay zeka konusunda değil, çabucak hemen her alanda Çin ile ABD ortasında bir teknolojik denklik kurulmaya başlandığını görüyoruz. Daha geçtiğimiz hafta Çin’de 105 qubit’lik yeni bir kuantum bilgisayar tanıtıldı. Zuchongzhi-3 ismini taşıyan bu kuantum bilgisayarın, hesaplamaları Google’ın Supercomputer’ından bir milyon kat daha süratli yaptığı sav edildi. Forbes bu mevzuyu ele alan yazısında şu sözlere yer verdi: “Google’ın Willow’u ile uzunluk ölçüşebilecek düzeyde bir performans sunduğu sav edilen bu atılım, global kuantum bilgisayar yarışında dramatik bir tırmanışı temsil ediyor.”

Çin birkaç ay evvel de 6. jenerasyon savaş uçağı ile gündeme taşınmıştı. Bir sır perdesi gerisinde geliştirilen bu uçak hakkında bilinenler kısıtlı olsa da uçağın uzayda operasyon yapabilme kapasitesine sahip olduğu sav ediliyor. ABD’nin kendi 6. jenerasyon savaş uçağını geliştirdiği Next Generation Air Dominance (NGAD) programına paralel olarak bu türlü bir projenin ortaya çıkması, Çin’in bu alanda da ABD ile rekabet etmeye hazır olduğunu gösterdi.

Öte yandan 60’larda ABD ile Sovyetler Birliği ortasında yaşanan Uzay Yarışı’nın bir benzerinin bugün ABD ile Çin ortasında yaşanmaya başladığını görüyoruz. ABD, SpaceX öncülüğünde Mars’a gitme planları yaparken, Çin de Kızıl Gezegen’e birinci adımı atmak için kendi Mars projesini ilerletiyor. Hatta bu mevzuda birinci olmayı hedefliyor. Hakikaten Mars’tan örnek toplayarak Dünya’ya getirecek olan Tianwen-3 misyonu, kısa müddet evvel iki yıl öne (Amerikalıların Mars misyonunun öncesine) çekildi ve yeni gaye 2028 olarak açıklandı.

Elektrikli araba pazarında BYD, akıllı telefon pazarında Huawei ve Xiaomi, toplumsal medyada TikTok, e-ticarette Alibaba derken, Çinli şirketler küresel pazarda da varlıklarnı her geçen gün biraz daha güçlendiriyorlar.

ABD, Sputnik Krizinden Sonra Yaptığı Üzere Yatırımlarını Arttırabilir

Peki tüm bunlar gelecek için ne manaya geliyor? Sputnik krizi sonrası yaşananlar bu bahiste bize değerli bir emsal sunuyor. Sputnik-1’in fırlatılmasıyla birlikte teknolojik üstünlüğü kaybettiğini anlayan ABD, sonraki yıllarda hem uzay programına hem de teknoloji dünyasına yaptığı yatırımları kayda paha ölçüde arttırdı. Hakikaten yazının başında da belirttiğimiz üzere NASA’nın kurulmasını da Uzay Yarışı’nın başlamasını da tetikleyen bu oldu. Bu yüzden artık misal bir tablo ortaya çıktığında tekrar benzeri bir tepki görebiliriz. Gerçekten bunun birinci emarelerini de görmeye başladık. Donald Trump’ın vazifeye geldikten sonra duyurduğu en büyük projelerden biri 500 milyar dolarlık Stargate projesi oldu. Devlet takviyesini ardına alan OpenAI, Oracle ve SoftBank’ın 500 milyar dolarlık yatırımla ABD’nin yapay zeka altyapısını kuvvetlendireceği duyuruldu. Öbür yandan Trump, Amerikalı şirketlerin elini kuvvetlendirmek için yurt dışından gelen eserlere gümrük vergisi uygulamaya başladı. Son devirde Beyaz Saray’dan gelen açıklamalar, Amerikalı şirketleri desteklemek ve teknolojik üstünlüğü geri kazanmak için önümüzdeki periyotta de benzeri atılımların geleceğini gösteriyor. Bunun kâfi olup olmayacağını ise vakit gösterecek.