ABD, Donald Trump’ın Başkanlığının birinci devrinde Çin ile kıyasıyla bir ticaret savaşına girişmişti. 2019 ve sonrasında ise Biden devriyle birlikte bu rekabetin dozajı artırıldı. Artık yeni Trump devriyle birlikte bu çekişme devam edecek üzere görünüyor. Lakin bu tansiyonda üçüncü bir taraf da gün yüzüne çıkmış durumda: Elon Musk. Elon Musk, Trump’ın yine seçilme sürecinde faal rol almış ve halihazırda Başkan’ın adeta sağ kolu haline gelmiş durumda. ABD’nin aksadığı ve verimsiz olduğu alanları kapatmak yahut işler hale getirmek için çalışan Musk, Trump’ı ve siyasetlerini en temellerinden destekliyor. Lakin Musk, bunu yaparken Çin ile olan alakasını de ilerletmeye devam ediyor. Bu durum, ABD’nin Çin siyasetiyle da bir tezatlık oluşturuyor.
Çin’in ve Çinli yatırımcıların Musk sevgisi
Öyle ki, Çinli yatırımcılar, Elon Musk’ın özel şirketlerine milyonlarca dolarlık sermaye aktarırken, bu yatırımların kimler tarafından yapıldığını gizleyen karmaşık finansal yapılar kullanılıyor. Varlık yöneticileri ve yatırımcıların aktardığı bilgilere nazaran, SpaceX, Neuralink ve xAI üzere Musk’a ilişkin şirketlere Çin’den özel fonlar akıtılıyor. Bu yatırımlar, “özel hedefli araçlar” (special-purpose vehicles – SPV) ismi verilen finansal yapılar aracılığıyla gerçekleştiriliyor. Bu yatırımlarda rastgele bir hukuksuzluk bulunmuyor.
Bu yatırımların yasal çerçevede olduğu belirtilse de, bilhassa Elon Musk’ın ABD siyasetindeki artan tesiri nedeniyle, çıkar çatışması ve yabancı tesiri konusunda kaygılar doğuyor. Amerikan Enterprise Institute kıdemli araştırmacısı Derek Scissors, “Musk’ın pozisyonundaki birinin Çin’le bu kadar çok irtibatı varken nasıl olur da ABD hükümetinde ıslahat yapmak için yeterli bir insan olabilir?” diyor.
Musk’ın Çin ile olan münasebetleri uzun vakittir tartışma konusu. Tesla’nın Çin’de büyük bir üretim tesisi bulunuyor ve SpaceX’in direkt Çin yatırımı alması kaşları kaldırıyor. Aktarılanlara nazaran Çinli varlıklı yatırımcılar, 2010’ların sonlarından itibaren Elon Musk’ın özel teşebbüslerine sermaye aktarmaya başladı. Hatırlanacağı üzere Musk ise 2019’da Tesla’nın Şanghay’daki üretim tesisini kurarak Çin’in düşük maliyetli ve verimli tedarik zincirlerinden faydalanmaya başlamıştı. Musk’ın şirketlerinin yükselişi düşünüldüğünde Çinli yatırımcıların buralardan önemli yarar sağladığı söylenebilir.
2019’daki açılışından bu yana Şanghay tesisi, hem boyut hem de üretkenlik açısından Tesla’nın ABD’deki tesislerini geride bırakırken şirketin global teslimatlarının yarısından fazlasını ve kârının çoğunluğunu oluşturmaya başlamış durumda. Dahası, Tesla’nın batarya tedarik zincirinin yaklaşık yüzde 40’ı Çinli şirketlere dayanıyor ve bu iştirakler genişlemeye devam ediyor. Özellikle Tesla, mülkiyet düzenlemelerindeki bir değişikliğin akabinde Çin’de mahallî bir ortak olmadan faaliyet göstermesine müsaade verilen birinci yabancı araba üreticisi olmuştu. Şanghay fabrikası, Çin devlet bankalarından uygun faiz oranlarıyla alınan 1,4 milyar dolar fiyatındaki kredinin desteğiyle inşa edildi.
Şangay idaresi ayrıyeten 2019-2023 yılları ortasında Tesla’ya standart orandan 10 puan daha düşük olan yüzde 15’lik indirimli kurumlar vergisi oranı sağladı. Şanghay’da üretim yapmanın sağladığı maliyet avantajları, daha düşük üretim ve personellik sarfiyatları de dahil olmak üzere Tesla’nın Çin pazarına olan bağımlılığını daha da pekiştirdi.
Musk’ın servetinin büyük ölçüde Tesla payına bağlı olması nedeniyle, mali durumu giderek şirketin Çin’deki servetine bağımlı hale geliyor ve bu da ülkeden mümkün bir çekilmeyi hem ekonomik hem de stratejik açıdan zorlaştırıyor. Musk’ın Çin ile olan münasebeti hala de yüksek düzeyde devam ediyor. Çünkü Tesla, 11 Şubat 2025’te Şanghay’daki ikinci fabrikasını açtı. Yılda 10.000 megapack batarya üretmesi planlanan 200 milyon dolarlık tesis, şirketin ABD dışındaki birinci megapack batarya fabrikası olma özelliğini taşıyor.
Musk’ın bu yatırımından günler evvel Trump idaresi Çin’den ithal edilen eserlere %10 gümrük vergisi getirmiş ve Çin de Amerikan kömürü, sıvılaştırılmış doğal gaz, tarım ekipmanları ve ham petrole gümrük vergisi getirerek karşılık vermişti.
Bir Çin hayranı
Dünyanın en varlıklı beşerinin birebir vakitte bir Çin hayranı olduğunu da bilmek gerek. Nisan 2024’te Pekin’e yaptığı ziyarette, Çin halkı tarafından büyük bir hayranlıkla karşılandığını belirterek “Bu his karşılıklı” sözünü kullanmıştı. Bilhassa Çinli çalışanların disiplinini ve uzun çalışma saatlerini överken, Amerikalı çalışanları “tembellikle” suçlaması ABD’de reaksiyon çekmişti.
Bunun yanı sıra, Çin’in altyapı yatırımları, yüksek süratli tren projeleri ve yeşil güce yaptığı yatırımlar da Musk’ın sıkça övdüğü mevzular ortasında. Çin’in global uzay yarışındaki yerini de takdir eden Musk, ABD ve Çin ortasındaki en tartışmalı bahislerden birisi olan Tayvan için de Çin yanlısı görüşe sahip. Tayvan’ı “Çin’in ayrılmaz bir parçası” olarak tanımlayan Musk, Hong Kong modeliyle Tayvan’ın Çin’e bağlanmasını önermişti.
Ancak Washington’daki siyasi çevreler, Musk’ın Çin’e yönelik bu sıcak yaklaşımını korkuyla izliyor. ABD, Çin ile teknoloji savaşlarını derinleştirirken, Tayvan konusunda giderek daha sert bir siyaset benimseyen bir çizgi izliyor.
Trump için gayriresmi bir kanal mı?
Musk’ın Trump idaresiyle olan münasebeti göz önüne alındığında, Çin’le ilgili siyaset mevzularında bir cins arka kapı diplomasisi rolü oynayıp oynamayacağı sorusu gündeme geliyor. Trump’ın yemin merasiminden çabucak evvel Çin’in üst seviye yetkilileriyle Musk’ın görüşmesi, bu bahiste ipuçları veriyor. Çünkü Musk’ın Çin hükümetiyle ferdî olarak da yakın. Tesla’nın Çin’deki fabrikası inşa edilirken o dönemki Şanghay parti şefi olan Li Qiang, şu anda Başbakan unvanıyla ülkenin en yetkili ikinci ismi. Musk’ın Çin’deki iş çıkarları ve Pekin idaresiyle geliştirdiği münasebetler, onu Trump’ın Çin siyasetine dolaylı bir tesir sağlayabilecek pozisyona taşıyabilir.
Öte yandan, Çin’in Musk’ı bir baskı ögesi olarak kullanma ihtimali de masada. Çin, yabancı şirketleri kendi stratejik çıkarlarına uygun formda yönlendirme konusunda geçmişte birçok örnek sergiledi.
“Çin’in en büyük kuklası”
Bu ihtimaller yalnızca fısıltı gazetelerinde kulaktan kulağa iletilen bilgilerde lisana getirilmiyor. ABD Temsilciler Meclisi’nde düzenlenen son oturumlarda, Musk’ın Çin ile bağlarının ulusal güvenlik açısından oluşturabileceği riskler öne çıkarıldı. Hatta Demokratlar, Musk’ı “Çin’in en büyük kuklası” olarak tanımladı. ABD Temsilciler Meclisi geçtiğimiz haftalarda Çin’in Panama, Peru ve Brezilya’daki liman yatırımlarını ele almak üzere bir oturum düzenlemişti. Bu oturumda Demokrat vekiller Musk’ı, Çin’in politik çıkarlarına hizmet eden bir figür olarak tanımlamıştı. Hatırlanacağı üzere Musk, ABD Memleketler arası Kalkınma Ajansı’nın (USAID) kapatılmasında rol oynamıştı. Oturumda, USAID kapatılmasının Çin’e avantaj sağlayacağı, ABD’nin Latin Amerika’daki tesirini zayıflatacağını ve Çin’in bölgedeki nüfuzunu artırmasına yardımcı olacağı lisana getirilmişti.
Demokratların Musk tasası Cumhuriyetçiler tarafından da destekleniyor. ABD Temsilciler Meclisi’nin Çin bahisli özel komitesinin Cumhuriyetçi ve Demokrat önderleri, Çin’in Elon Musk üzerinde baskı kurarak çıkar sağlayabileceği konusunda uyardı.
Tüm bunlar bir ortaya getirildiğinde ABD ve Çin alakalarının Trump periyoduyla daha da gerildiği bir periyotta “gölge başkan” olarak anılan Musk’ın rolü ve tesiri epeyce kritik olacak diyebiliriz. Musk’ın tesirini yalnızca “siyasi” açıdan görmek de büyük yanılgı olur. Milyarder isim, Tesla ile Batı’nın en büyük elektrikli araç üreticisi pozisyonundayken SpaceX ile de uzaydaki en güçlü silahı.
Bir yanıt bırakın